Không gian truyền thống xưa trong nhà ở dân gian truyền thống

Tìm hiểu kiến trúc nhà ở nông thôn cũ miền nam Việt Nam

Không chỉ là nơi che mưa chắn nắng, từ xưa tới nay, các ngôi nhà ở nông thôn Việt Nam với kiến trúc xây dựng và cách sắp xếp, bài trí không gian sống mang những nét độc đáo, phản ánh một phần văn hóa truyền thống dân tộc.

Tùy từng vùng miền, các ngôi nhà mang dáng dấp khác nhau được xây dựng phù hợp với điều kiện tự nhiên, tập quán sinh hoạt của con người, tạo nên những cảnh sắc, biểu trưng riêng của mỗi làng quê. Sự biến đổi của kiến trúc, trong đó có kiến trúc nhà ở nông thôn là quy luật tất yếu trong sự vận động của xã hội loài người, nhưng biến đổi như thế nào để tiếp nối được tinh thần của kiến trúc truyền thống, lưu giữ được mạch chảy văn hóa đã lưu truyền qua nhiều thế hệ và giữ được “cái tôi” riêng có? Đã đến lúc phải đưa ra các tiêu chí kiến trúc để định hướng phát triển cho thể loại nhà ở này.

Từ góc nhìn phương thức mưu sinh, cấu trúc nhà lô phố có thể phù hợp với khu trung tâm cũ của đô thị – nơi diễn ra các hoạt động mua bán tấp nập, nhưng hoàn toàn không phù hợp với các làng quê thuần nông, nơi mà hoạt động sản xuất chủ yếu diễn ra ngoài cánh đồng. Với 2 bức tường dựng đứng 2 bên, có thể thấy rằng loại nhà này không phù hợp với lối sống truyền thống của người dân quê, vốn gần gũi với môi trường tự nhiên, ưa chuộng gió trời, lại cần nhiều không gian mở cho các hoạt động lúc nông nhàn. Cấu trúc này cũng không hẳn phù hợp với các làng nghề truyền thống, bởi đa số nghề truyền thống cần không gian ngoài trời cho các hoạt động làm nghề thủ công.

Những ngôi nhà ống kiểu này còn phá vỡ cấu trúc vốn khá đồng nhất của làng quê truyền thống và làm chúng bị biến dạng hoàn toàn, đồng thời tạo ra những tranh chấp về chiều cao với các công trình tôn giáo, tín ngưỡng trong làng. Chưa hết, sự gia tăng bề mặt khối xây tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời biến những ngôi nhà này thành khối trữ nhiệt rồi tỏa ra môi trường xung quanh làm bầu không khí làng quê ngày càng trở nên ngột ngạt, và khiến nhu cầu sử dụng điện để làm mát tăng lên.

Sự thay đổi về cấu trúc và hình thức kiến trúc nhà ở nông thôn là không thể tránh khỏi trong bối cảnh đất đai chật hẹp và dân số gia tăng. Nhưng thay đổi như thế nào là điều cần phải cân nhắc kỹ. Đã đến lúc phải có định hướng và chỉ dẫn thiết kế cho thể loại kiến trúc này, không nên thả nổi để cho người dân tự loay hoay tìm giải pháp cho ngôi nhà của mình.

Việc khai thác cách tổ chức không gian đa năng, linh hoạt của kiến trúc truyền thống và tái hiện không gian truyền thống trong kiến trúc nhà ở nông thôn đương đại là cách để tiếp nối tinh thần bản địa, cũng là cách để kiến trúc nhà ở nông thôn tìm được ngôn ngữ và bản sắc kiến trúc riêng phù hợp môi trường tự nhiên và môi trường văn hóa của địa điểm.